De samenleving is vandaag meer verdeeld dan ooit. Aanhoudende conflicten, veranderende waarden en uiteenlopende ideologieën zorgen voor hergroepering. Als adviseur is het de kunst omgevingssensitief te zijn zonder mee te gaan in de waan van de dag.
Nederland is bij uitstek een pragmacratie: we gaan uit van redelijkheid, efficiency en marktdenken. Veel mensen hebben geprofiteerd van het marktdenken dat de samenleving vanaf de jaren tachtig doortrok, maar nu staat het westerse model voor een aantal uitdagingen. Grote groepen mensen zien de door en door gebureaucratiseerde instituties van onze liberale democratie niet meer als ‘van hen’. En wie zich ziet als slachtoffer van een systeem, zoekt als vanzelf daders om te veroordelen. Mensen kunnen niet leven van brood alleen, ze willen ergens in geloven. Een gemeenschappelijk verhaal ontbreekt.
Een hypermorele tijd
Is er een wenkend perspectief? Met het wegvallen van de grote ideologieën van de twintigste eeuw, zijn we terechtgekomen in een hyperindividualistische samenleving. De crisis zit dieper dan materiële ongelijkheid. Er ligt druk op ieder individu om succesvol te zijn, kansen te pakken, het maximale uit het leven te halen. Sociale media, waar je constant jezelf voorop kunt stellen, ondermijnen de redelijkheid. Ze jagen tegenstellingen enorm aan. Het is ook een hypermorele tijd: mensen nemen elkaar voortdurend de maat. Er wordt fel gestreden om culturele diversiteit. Of het nu gaat om Zwarte Piet, koloniale kunst in musea, kleding, achter elk voorbeeld gaat een discussie schuil over identiteit.
Mengelmoes aan conflicten
Het is een mengelmoes aan conflicten die de huidige samenleving kenmerkt. Uit het neoliberalisme is een zingevingscrisis ontstaan. De vragen over wie we zijn en in wat voor wereld we leven zijn in het Westen ontaard in een strijd. Het dominante marktmodel is niet dat van de transactie, maar van de inhaligheid. Solidariteit is verdwenen. Bij een deel van de samenleving bestaat geen gevoel van wederkerigheid, men ervaart vooral verlies. Verlies van controle, ruggensteun en vanzelfsprekendheid. Mensen gaan op basis van kenmerken als ras, seksuele oriëntatie of religieuze overtuiging op zoek naar de groep waar zij zich mee verwant voelen. Deze tijd is identitair: er woedt een hevige strijd om de sociale verbeelding van het Westen. Terwijl de roep om een nieuw verhaal, een nieuwe verbeelding, toeneemt schijnt het steeds moeilijker om met een nieuw verhaal te komen.
Nieuw verhaal
Een nieuwe morele orde kan alleen tot stand komen als we kiezen voor de kracht van verhalen. De basisideeën van de westerse manier van leven spreken vandaag de dag niet langer voor zich. Er is sprake van een identitaire strijd over wie we zijn, in wat voor wereld we leven en waar we naar toe gaan. Het is tijd voor een nieuw verhaal. Om niet alleen antwoord te geven op de sociaal-culturele crisis, maar ook op de daarmee samenhangende morele crisis en andere crises. Bijvoorbeeld door draagvlak te ontwikkelen voor een nieuw groot verhaal als de ‘Verzorgingsstaat Nieuwe Stijl’. Inspiratie hiervoor biedt Mariana Mazzucato, hoogleraar Economie en Innovatie aan het University College London. Zij houdt een pleidooi voor de investerende staat. Volgens Mazzucato biedt juist de huidige crisis een uitgelezen kans om een industrie- en klimaatbeleid te voeren dat de traditionele sectorale en technologische silo’s overstijgt. Waarbij met ruime overheidsinvesteringen en een missie-gedreven bestuursvorm de grote problemen van vandaag kunnen worden aangepakt. Met andere woorden: beschrijf de toekomst.
