Professionals bestaan bij de gratie van hun expertise. Maar als je werk geen liefhebberij meer is, gaat het mis.
Veel mensen zijn gefixeerd op zenden. Vertellen, iets zeggen, verhalen, roddelen, kletsen, discussiëren, alleen al het aantal woorden die er zijn om verschillende manieren van praten te duiden is al veelzeggend. Met name onder professionals, die zich uit onzekerheid of valse bescheidenheid nog wel eens beroepen op de kennis die zij hebben. Als professionalisering gaat over vakinhoudelijke kennis alleen, dan slagen experts er niet in om hun toegevoegde waarde in context te plaatsen. Er is maar één oplossing: luisteren.
LSD
Weinig mensen fietsen door tot ze twee lekke banden en kapotte remmen hebben. Maar als het om onze kennis, ideeën en overtuigingen gaat, zijn we geneigd om vast te houden aan wat we hebben. Terwijl we met blind vertrouwen onze eigen overtuigingen verdedigen, zijn we uitstekend in staat om in andermans argumentatie te zien. Daarom is specialisatie een valkuil. Als professional ben je een expert op dat ene terrein waarvan je alles weet – moet weten. Een lastige positie die dodelijk is voor de sensatie van ontdekking, opwinding en het gevoel van open nieuwsgierigheid naar wat je (nog) niet weet. Onbevangen doorvragen (tot de kern) is een van de belangrijkste vaardigheden waarover jij als adviseur moet beschikken. Niet alleen op inhoud, maar ook op de beleving van de klant bij een situatie. Hoe maak je écht verbinding met het referentiekader van de ander? Echt luisteren in plaats van louter ‘downloaden’ van informatie die past in je eigen referentiekader is best lastig. Niet voor niets is een bekende communicatietip ‘LSD’: luisteren, samenvatten, doorvragen. Dat vraagt om intellectuele bescheidenheid: je eigen ideeën in twijfel trekken. Door ons niet blind te identificeren met bestaande overtuigingen, staan we makkelijker open voor nieuwe inzichten. Wat als we onze eigen heroverwegingen durven te heroverwegen?
Vier oren
In de geest van de beginner zijn er vele mogelijkheden, in die van de expert zijn er maar een paar, stelde de Japanse zenmeester Shunryu Suzuki. Het is luisteren met vier oren: naar het inhoudelijke/feitelijke aspect (: begrijpen we echt van elkaar wat we precies bedoelen? Zijn we helder en concreet?), naar de expressie van de ander (: welke waarden, gevoelens en behoeftes zendt iemand wel uit, maar worden vaak niet benoemd?), naar een ‘relatiedefinitie’ die de ander impliciet uitzendt (: hoe zie ik jou in onze machtsverhouding? Wie heeft het voor het zeggen? Wie leidt en wie moet volgen? Jij of ik, of zijn we gelijkwaardig? De relatie die zender en ontvanger hebben, bepaalt of en hoeveel je van elkaar wilt aannemen) en naar het (vaak verborgen) appèl dat de ander uitzendt. Een (vaak impliciet) beroep doen op of een oproep doen aan een ander om in beweging te komen om een bepaald doel te bereiken.
Houden van
Het is een voordeel als je weinig weet. Dankzij een gebrek aan kennis werk je met een schone lei. Daardoor word je niet verblind door aannames. Je hoofd zit vol met mogelijkheden: geen groepsdenken, geen defensief gedrag, geen verkokering. Zo kan een relatieve leek dankzij de democratisering van kennis met een vrije geest komen tot onverwachte oplossingen. De beste adviseur blijft een zelfbenoemd, eeuwig beginneling. Want juist in het hoofd van een beginner nog oneindig veel mogelijkheden. In het hoofd van degene met ervaring slechts enkele. Wanneer je hoofd leeg is staat het nog open voor alles. Niet voor niets staat amateurschap voor het omarmen van ‘amare’ (houden van). De amateur is een liefhebber, iemand die niet gemotiveerd wordt door winst of beloning, maar door liefde. Iemand die gemotiveerd wordt door een onstilbaar verlangen naar het brede(re) perspectief. Die ervoor kiest geen expert te zijn maar zich wijdt aan ideeën en waarden die verder reiken dan de grenzen van een bepaald vakgebied. Soms ben je als amateur competenter dan een professional omdat je je innig hebt verbonden met wat je doet. Het eeuwig beginner zijn geeft ruimte om te struikelen en dat te zien als onderdeel van leren en niet als fouten maken. Dus zie de mens: vraag nooit hoe het gaat met een beleidsplan of een project, maar vraag alleen maar: hoe gaat het met jou? Lerend adviseren gaat over vertragen, een stap terug zetten, ruimte scheppen. Wie je bent en hoe je rondloopt, dát wordt steeds belangrijker.