Het ‘imposter syndrome’ is een bekend verschijnsel voor veel adviseurs. Het gevoel dat je omgeving je hoger inschat dan je werkelijk bent, is meer dan ongemakkelijk. Verlicht die druk door je kwetsbaarheid te erkennen. Je bent tenslotte niet voor niets in de positie waar je je nu in bevindt.
Iedereen kent wel het gevoel dat anderen ieder moment kunnen ontdekken dat je helemaal niet zo slim, gevat of capabel bent als dat je wellicht op hen overkomt. Het gevoel dat je denkt: “Er komt een moment dat ze ontdekken dat ik maar wat aanrommel. Dan val ik door de mand en zal blijken dat ik eigenlijk helemaal niet zo goed ben.” Je twijfelt aan je kunnen, denkt dat anderen je te hoog inschatten en meent dat je al die lof niet verdient. Het ‘imposter syndrome’, ook wel ‘bedriegerssyndroom’ of ‘oplichtersyndroom’ genoemd is de angst om ontmaskerd te worden, ondanks je goede prestaties. Veel adviseurs hebben er last van. Bijvoorbeeld: je bent senior geworden, maar je bent ervan overtuigd dat je omgeving erachter gaat komen dat je eigenlijk ongeschikt bent voor deze functie. Je hebt alleen maar promotie gekregen omdat er iemand wegging en jij gewoon next in line was. Je bent ervan overtuigd dat je je succes niet te danken hebt aan je competenties, maar aan een toevallige samenloop van omstandigheden. Je hebt daarbij sterk het gevoel dat je omgeving denkt dat jij intelligenter en competenter bent dan je werkelijk bent. Altijd is er de angst dat vandaag de maskerade wordt onthuld. Dat gevoel is slecht voor je gezondheid. Om die reden wordt het bedriegerssyndroom ook wel ‘de vloek van slimme mensen’ genoemd.
Perfectionisten
Binnen iedere prestatiecultuur wordt druk gevoeld om aan alle verwachtingen te voldoen. Intelligente mensen die van nature al een laag zelfvertrouwen hebben, vaak twijfelen aan zichzelf en perfectionistisch zijn, hebben er vooral last van. Daarnaast kunnen omgevingsfactoren zoals opvoedingsstijl van de ouders en prestatiegerichtheid van de samenleving aan de basis liggen van het oplichterssyndroom. Vaak wordt het beschreven in relatie tot werk of loopbaan, maar ook in sociale situaties komt het voor. Er is ook een link met neurotische perfectionisten. Deze mensen leggen zichzelf hoge verwachtingen op, maar krijgen nooit het gevoel dat ze eraan voldoen. Ook niet wanneer deze worden bereikt.
Twijfel aan jezelf
Het bedriegerssyndroom is vooral een probleem met eigenwaarde. Je bent in feite vooral bang voor je eigen oordeel. Voor dat kritische stemmetje in je hoofd dat je influistert dat je het niet goed doet. Het fenomeen is voor het eerst beschreven in 1978 door klinisch psychologen Pauline Rose Clance en Suzanne Imes. Zij onderzochten waarom met name hoogopgeleide vrouwen menen dat ze hun omgeving voor de gek houden. De conclusie: zij voelen zich niet zo goed, slim en capabel als anderen denken. Vervolgens kwam er een enorm aanbod van trainingen, zelfhulpboeken, stappenplannen en coachingstips waarmee je leert je onzekerheid te overwinnen, gericht op iedereen die lijdt aan intellectuele zelftwijfel en niet in staat is zijn of haar prestaties als zijn eigen verdiensten te zien. Als je last hebt van het bedriegers-syndroom, loop je voortdurend op je tenen om te voorkomen dat er iets misgaat. Je stelt taken voortdurend uit, omdat je bang bent dat je ze niet goed (genoeg) zult kunnen volbrengen. Als je altijd hoort dat je je eigen problemen maar zelf moet oplossen, ga je automatisch aan jezelf twijfelen. Het bedriegerssyndroom pleit de samenleving vrij – de verantwoordelijkheid wordt helemaal bij het individu gelegd. Veel adviseurs herkennen het probleem.
Blaaskaaksyndroom
Falen is slechts de mogelijkheid om op een slimmere wijze opnieuw te beginnen. De gevolgen van een langerdurend lijden aan voortdurende angst om door de mand te vallen zijn niet mals. Je gaat ofwel alle uitdagingen uit de weg en je bagatelliseert je successen, of je werkt jezelf uit de naad om fouten te voorkomen waardoor je meer kans hebt op een burn-out. Dus leg de nadruk op de voordelen. Perfectionisme kan wijzen op een gezonde ambitie om te excelleren. Alleen moet je het niet op alle vlakken willen uitblinken. Doe je best als het echt uitmaakt, maar sta je zelf toe routine taken op de automatische piloot te doen. Vergeef jezelf als de onvermijdelijke fout zich een keer voordoet. Het feit dat je je onbenullig voelt betekent niet dat je het ook bent. Tot slot een geruststelling: juist wie last heeft van het imposter syndrome, hoeft hoogstwaarschijnlijk niet bang te zijn dat hij niet capabel genoeg is. Het tegenovergestelde komt namelijk ook voor in de vorm van het Dunning-Kruger-effect, oftewel het blaaskaaksyndroom – dat optreedt bij incompetente mensen die juist door hun incompetentie het zelfinzicht missen, om te zien dat ze incompetent zijn.
