Met de jaren ontwikkelt ieder persoon onbewust normen en waarden die beïnvloeden hoe we denken, voelen en doen. Dit vertaalt zich door naar hoe we ons opstellen ten opzichte van anderen, en hoe anderen zich opstellen naar ons.
Het zijn van een effectief adviseur gaat om veel meer dan alleen het bezitten van de relevante diploma’s. De wijze waarop we samenwerken is een minstens zo belangrijke factor. Je hebt als adviseur ongetwijfeld weleens in een project gewerkt waarin alles ter discussie werd gesteld, waar mensen elkaar voortdurend in de rede vallen, waar mensen alleen maar bezig zijn aan te tonen dat het niet aan hen ligt, waar kritiek als een aanval op de persoon werd ervaren of waar mensen zich voortdurend aan het verdedigen zijn. Dit soort projecten zuigt energie. De transactionele analyse kan helpen om meer inzicht te krijgen in waarom mensen reageren zoals ze reageren. Als je de verhoudingen doorgrondt, kun je je eigen gedrag ook effectiever inzetten.
Voorkant van advies
Of je nu deelneemt aan een project of projecten leidt, je neemt altijd bewust of onbewust een rol aan. De transactionele analyse is in 1985 ontwikkeld door de Canadese psychiater Eric Berne. Berne stelt dat mensen in samenwerking met anderen komen tot transacties met de wereld om hen heen, die mede zijn gebaseerd op individuele ervaringen die veelal voortkomen uit ieders vroege jeugd. Om inzicht in die patronen te krijgen heeft Berne het gedrag van mensen verdeeld in rollen en scripten. De basisrollen zijn die van ouder, volwassene en kind. Deze uitgangsposities zijn op een natuurlijke wijze bepalend voor onze besluitvorming. Het kunnen positieve danwel negatieve besluiten zijn, die van invloed zijn op iemands kwaliteit van leven. Dit wordt het script genoemd. Vanuit het perspectief van de transactionele analyse is gedragsverandering te duiden door een persoonlijk script te veranderen. Negatieve scripts remmen de ontwikkeling van een individu, terwijl positieve scripts juist een stimulerende invloed hebben. Hoe meer je je bewust bent van je eigen rol, hoe meer impact je kunt maken. Je bent ook niet de leidinggevende van je team, maar je bent binnen je team de leidinggevende.
Rollen
Het spelmatig gedrag beschrijft een onbewust herhalend gedragspatroon tussen mensen dat kan eindigen in een voorspelbaar, maar bekend onbehagen voor alle betrokkenen. Dus maak jij impliciet afspraken met de wereld om je heen? Het zijn vragen die vanuit de transactionele analyse kunnen worden gesteld om inzicht te krijgen in je denken, voelen en handelen. Hoe meer je je bewust bent van deze transacties, ben je in staat veel beter nieuwe besluiten te nemen. De een gedraagt zich als een kind: degene die zich afhankelijk opstelt, zich zonder morren aanpast of juist in verzet komt tegen collega’s om een eigen plek te veroveren. Dat kan overigens net zo goed met onbevangenheid, spontaniteit en humor als met bokkig-heid, onwil en openlijke kritiek. De ander heeft op natuurlijke wijze de rol van ouder. Hij of zij draagt zorg voor, of deelt de lakens uit binnen de groep met oog voor structuur, processen en regels. Weer een ander voelt zich het prettigst in de rol van de volwassene, de meest wijze van de rollen. Diegene uit zich in het inleven in, meeveren met en actief meedenken met de processen binnen de groep. De transactionele analyse stelt dat iedere samenwerking een natuurlijke ouder, volwassene en kind heeft. Het kind zoekt een ouder, de ouder zoekt een volwassene en de volwassene kan niet zonder ouder en kind.
Strokes
Volgens de theorie van Berne worden de drie rollen ingenomen vanuit de achterliggende behoefte van ieder mens om door anderen gezien, gewaardeerd en aardig gevonden te worden. Zo biedt de transactionele analyse naast de duiding van rollen en scripts ook ‘strokes’. Dit zijn alle uitingen in termen van taal of gebaar, die uitdrukken: ik weet dat je bestaat. Strokes kunnen zowel positief als negatief zijn. Enerzijds krijgen mensen erkenning door positieve strokes zoals complimenten, vriendelijke woorden en aanmoedigingen en anderzijds ontvangen mensen ook negatieve strokes in de vorm van vernederingen, cynisme en hatelijkheden. Door te kijken vanuit de bril van de transactionele analyse kun je in kaart brengen hoe de verschillende rollen in een groep worden ingevuld. In een samenwerking, maar ook tijdens een gesprek kun je bijvoorbeeld wisselen van rol, afhankelijk van hoe de communicatie verloopt. De transactionele analyse helpt om de verhoudingen te herkennen. Niet voor niets wordt deze benadering door vele adviseurs actief ingezet om houvast te vinden in samenwerkingsrelaties. Juist doordat de posities leidend zijn voor de besluiten die je neemt en het gedrag wat je laat zien, geeft de visie van Berne aan waar de sleutel tot een oplossing ligt.
