Professor internationaal recht en duurzaamheid Seline Trevisanut onderzocht de afgelopen jaren met haar team de internationale wetgeving rondom oceanen. Met het ‘Sustainable Ocean’ project wilde zij en haar team het ingewikkelde systeem van internationale wetgeving en rechtspraktijken begrijpen: “Er zijn zo ontzettend veel rechtsdomeinen betrokken bij het recht van de zee: klimaatrecht, veiligheidsrecht, investeringsrecht, energierecht, en nog veel meer. Al de verschillende rechtsdomeinen kijken vanuit een eigen perspectief naar onze oceanen. Het is een enorme uitdaging om de oceanen te beschermen, want er spelen enorm veel verschillende belangen, denk alleen al aan de visserij, energie en recreatie.”
Hoe gaat het met het leven onder water? Beschermen we onze oceanen voldoende?
‘Heel eerlijk gezegd ziet het er niet goed uit. We behandelen onze oceanen nog steeds als vuilstortplaatsen. Oceanen hebben géén spijsverteringssysteem, al lijken wij soms anders te denken. We weten al hele lange tijd dat het niet goed gaat en wat de problemen zijn, maar dat krijgt nu pas de aandacht die het verdient. SDG14 draagt bij aan het bewustzijn.
Wel gaan we langzaamaan op een andere manier naar oceanen kijken. Er wordt steeds meer onderzoek gedaan naar de staat en gezondheid van onze oceanen. Er was al aandacht voor behoud van gezonde wateren: conservatie. De laatste jaren zie je dat dit verschuift naar herstel en restauratie. Maar dit brengt veel obstakels met zich mee.
Uiteindelijk weten we nog niet goed wat de effecten zijn wanneer we ons actief mengen in de oceanen. Er zijn pogingen om de effecten van de klimaatcrisis te mitigeren: er wordt ijzer aan het water toegevoegd om CO2 af te vangen, maar hierdoor verandert de zuurtegraad van het water, wat op haar beurt een negatieve impact heeft op de flora en fauna onderwater. Als we nu te veel focussen op het terugdringen van CO2-uitstoot, kunnen we de biodiversiteit juist schaden. Het holistische, integrale perspectief is dus essentieel.’
“Als we ons nu teveel focussen op het terug dringen van CO2-uitstoot, kunnen we de biodiversiteit juist schaden. Het holistische, integrale perspectief is dus essentieel”
Hoe draagt het Sustainable Ocean project bij aan SDG14?
‘We doen academisch onderzoek en passen de inzichten toe in de praktijk. Dit doen we met partners die in de praktijk werken. In Nederland moet je denken aan waterschappen of Rijkswaterstaat.’
Kan het recht een bijdrage leveren aan een gezond leven onder water?
‘Ja, zeker. Het recht biedt een gemeenschappelijke taal, die in alle landen wordt begrepen. Het bevordert samenwerking en kan oplossingen bieden voor meningsverschillen. Maar het recht is ook onderdeel van het probleem. Jarenlang heeft het recht overexploitatie gelegitimeerd. Het is dus deel van de oplossing en het probleem. Daarom moeten we blijven reflecteren op ons rechtssysteem.’
In hoeverre verandert het recht van de zee mee met maatschappelijke ontwikkelingen?
‘Het recht van de zee is één van de oudste domeinen van internationaal recht. Wel zien we dat dominante concepten over de tijd heen veranderen. Soevereiniteit is een van die concepten. Eerst interpreteerden we soevereiniteit als “eigenaarschap”. We zeiden: een staat is eigenaar van een stuk oceaan of zee. Dat juridische eigenaarschap is vaak niet bevorderlijk voor het leven onder water: de staat kan dan zelf bepalen of en wat zij doet aan bescherming, behoud en herstel. Dit leidt tot rare situaties, zoals in de Middellandse Zee, waar staten ieder op een eigen manier omgaan met de zee. Dit is zorgelijk want ecosystemen houden zich niet aan landsgrenzen.
Nu zien we dat dit concept anders wordt geïnterpreteerd. We zeggen nu: een land is niet alleen eigenaar maar ook beschermer van het ecosysteem. Wanneer een landsgrens een ecosysteem in tweeën splitst zouden we eigenlijk prioriteit moeten geven aan het behouden van het ecosysteem.’
Hoe zit het met het recht en de SDG’s? Moeten de SDG’s niet wettelijk worden verankerd?
‘Het is juist heel slim dat de SDG’s niet bindend zijn. Als dat zo zou zijn, zou dit de implementatie in de praktijk in de weg staan. Tegelijkertijd zijn de problemen waar de SDG’s over gaan zo urgent dat enige vorm van verplichting niet gek zou zijn. Wellicht worden de SDG’s in de toekomst wel wettelijk bindend.’
“De problemen waar de SDG’s over gaan zijn zo urgent dat enige vorm van verplichting niet gek zou zijn. Wellicht worden de SDG’s in de toekomst wettelijk bindend”
Ben je hoopvol gestemd voor the decade of action?
‘Ik hoop dat in bepaalde regio’s de oceanen gezonder worden. Maar wat vooral belangrijk is, is dat alle landen bereidheid tonen om actie te ondernemen. Ze zijn zich wel degelijk bewust van de problemen, maar de bereidheid om er iets aan te doen, ontbreekt nog vaak. Er zijn veel landen die de goede kant op gaan, ook veel de ontwikkelingslanden, maar de oceanen zijn groot. We hebben nog veel werk aan de winkel.’
