Humor werkt, ook in consultancy. Mits goed toegepast. De les van de oude Grieken: lach anderen niet uit, maar toe. Maar hoe doe je dat?
Adviseurs worden vaak geconfronteerd met onvoorspelbaarheid. Soms kun je invloed uitoefenen op de verandering maar meestal is dat niet het geval. Als je wilt omgaan met plotselinge verandering, kan humor helpen. Lachen versterkt het immuunsysteem, verhoogt de pijngrens, vermindert stress, verlaagt de bloeddruk en stimuleert de aanmaak van endorfine. Alle reden om zoveel mogelijk te lachen en dat kan ook op het werk. Humor kan een elegante manier zijn om in een uitdagende situatie een probleem te deëscaleren – een gewiekste opmerking of een knipoog verzacht de situatie en breng de sfeer terug. Met humor open je een luikje in je hoofd. Dat verruimt de geest en laat je nieuwe verbanden zien. Het omdenken is essentieel in veranderingen om de ongebruikelijke paden te kunnen vinden. Ook absurde humor is prima in te zetten. Met lichtheid kun je een situatie in perspectief plaatsen om de sociale interactie te versterken. Wanneer mensen lachen komen dopamine en endorfine vrij en hier zijn mensen gek op. Humor troost, lucht op, helpt de dagelijkse sores te vergeten en nodigt mensen uit om zichzelf te zijn. Dat is de kracht van de kwinkslag.
Relativeringsvermogen
Hoewel in goede adviesgesprekken ook gelachen mag worden, heeft niet iedereen hetzelfde gevoel voor wat geestig is. Zo zijn er legio voorbeelden van grappig bedoelde uitspraken die door de een als lachwekkend worden gezien, maar door de ander niet. Er zijn verschillende soorten humor. De oude Grieken spraken van twee krachten, die voortdurend met elkaar in gesprek zijn: lichtzinnigheid versus lompheid. Enerzijds is er sprake van Bomocholia, het Griekse symbool voor lichtzinnige humor op zoveel mogelijk momenten. Volledig gericht op plezierige prikkeling in het nu. Als het ware heeft Bomocholia last van overdreven luchtigheid en is door grappen en grollen volkomen onverschillig geworden. Dit wordt ook wel ‘verdamping’ genoemd, oftewel lichtzinnigheid. Tegenover Bomocholia staat Agroikia. Zij heeft geen humor, is serieuzer dan serieus over alles en neemt aanstoot aan elk grap die gemaakt wordt. Vanuit de behoefte om alles serieus te nemen, ontbreekt alle relativeringsvermogen. Er is sprake van lompheid – volkomen ernst ofwel ‘verstening’, waarbij alle relativeringsvermogen ontbreekt. Het lijkt er dus sinds de oude Grieken al op dat wanneer je voor het één kiest, het andere automatisch naar de achtergrond verdwijnt. Alsof lachen de vijand is van serieus zijn. En andersom.
Respect
Humor vraagt om terughoudendheid. Met een enkele grap kun je zomaar iemand uitsluiten. Want vergeet niet dat je met humor ook het tegenovergestelde kunt bereiken, zeker nu er op sociale media meer dan ooit wordt gemoraliseerd. Bijvoorbeeld door problemen weg te lachen of door degenen te bespotten die nieuwe wegen inslaan. Soms schiet een grap in het verkeerde keelgat. Dan is humor geen vernieuwende maar een behoudende kracht. Dus geen grapjes over personen. Geen roddel en achterklap, want dat is uitlachen. Niet gniffelen om het gedrag van een afwezige. Dan zet je iemand zonder zijn of haar toestemming te kijk. Pesten is respectloos. Dan is er geen respect. Als je humor verkeerd inzet, stoot je mensen af of maak je jezelf belachelijk. Een adviseur is geen clown. Voel aan wat je kunt maken.
Geestigheid
Als je met de nodige zelfspot je eigen ongemak als bron van je relativering neemt, kan het wel. Denk aan het relativeren van je eigen gedrag in een veilige omgeving, dat geeft een ontlading die de weg vrij maakt voor reflectie. Pesten is dus verkeerd, maar plagen kan wel. Dan is er respect en een veilige context. Dat betekent dat je een grap maakt als de ander er wél bij is, en je intentie hebt om de relatie met die ander ermee te bestendigen. Humor is dan een term of endearment. Een gemeend ‘gebbetje’ kan charmant zijn. Mits het gaat om de ontspanning. De oude Griekse wijsgeer Aristoteles beschreef het bewaken van de juiste balans tussen ‘verstening’ en ‘verdamping’ als de deugd van eutrapelia. Eutrapelia komt uit het Grieks voor ‘geestigheid’ en verwijst naar plezier in gesprekken. Het is gepaste of gematigde vrolijkheid. Een deugd, omdat het vinden van de juiste balans tussen de uitersten bomocholia en agroikia geen sinecure is. Het moet, zo lijkt om een balans te vinden tussen lichtzinnigheid en lompheid. Niet voor niets zei Hugo Rahner, een Duitse theoloog van de Universiteit van Innsbruck: ‘Eutrapelia is play for the sake of seriousness’. Waar wordt gelachen, wordt gespeeld. Waar wordt gespeeld worden mensen bevrijd. Ofwel: speel in de naam der serieusheid. Lach mensen niet uit, maar toe.
